MOHSEN AZAD

هر بيماري اگر بموقع تشخيص داده شود، مقابله با آن آسان‌تر خواهد بود. اين مساله در مورد اغلب بيماري‌ها صادق است. حتي گاهي يك بيماري عفوني ساده اگر بموقع تشخيص و درمان نشود، مي‌تواند به از دست رفتن يك زندگي يا به دنيا آمدن نوزاد ناقص منجر شود و زندگي خانواده‌اي را بشدت تحت تاثير قرار دهد. حال سوال مهم اينجاست كه چرا با وجود پيشرفت‌هاي صورت گرفته در علوم آزمايشگاهي و امکان چكاپ‌هاي سالانه، تشخيص و پيگيري بسياري از بيماري‌ها در كشور ما پيش از آن‌كه به مرحله حاد خود برسد، فراهم نيست؟

دكتر عيسي صالحي، ايمونولوژيست و عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشكي تهران در گفت‌وگو با جام‌جم مي‌گويد: متاسفانه در كشور ما جنبه‌هاي مختلف سلامت جسم و روان در درجه چندم اولويت زندگي است. يعني بسياري از افراد به سالم بودن خودرويشان بيشتر از سلامت دهان و دندان يا قلب و عروق خود اهميت مي‌دهند.

به نظر مي‌رسد با فرهنگ سازي و گسترش بيمه‌هاي حمايتگر مي‌توان اين وضع را تغيير داد. چرا كه اگر از نظر اقتصادي هم به مسأله نگاه كنيم بايد گفت كه با چكاپ بموقع و تشخيص زودهنگام بسياري از بيماري‌ها مي‌توان از عوارض بهداشتي، رواني، اقتصادي و اجتماعي بروز بيماري‌هاي پيشرفته جلوگيري كرد.

بسته به اين‌كه هدف از انجام آزمايش چه باشد اهميت آزمايش‌هاي مختلف، متفاوت است. گاهي ممكن است آزمايشي براي تشخيص يك بيماري ارزش بسيار ويژه‌اي داشته باشد، در حالي كه در موارد ديگري اصلا اهميت ندارد.

بنابراين تمام آزمايش‌هايي كه از سوي پزشك معالج درخواست مي‌شود براي تشخيص يا گاهي رد يك بيماري خاصي كه مورد نظر پزشك است مهم است.

دكتر صالحي با اشاره به فاصله زماني چكاپ‌هاي آزمايشگاهي در افراد مختلف مي‌گويد: فاصله زماني بين چكاپ بستگي زيادي به سن بيمار، جنس بيمار، شغل بيمار، وضع سلامت و شيوه زندگي و تغذيه فرد، سابقه ژنتيكي و خانوادگي و عوامل ديگري دارد، اما به طور كلي در افراد طبيعي كه مشكل خاصي ندارند، توصيه مي‌شود كه در بالاي پنجاه سالگي حداكثر هر يك سال و در افراد با سن پايين تر هر دو تا سه سال يك بار چكاپ انجام شود.

اين متخصص علوم آزمايشگاهي تاكيد مي‌كند: معمول‌ترين آزمايش‌ها شامل قند، اوره، اسيد اوريك، چربي‌هاي خون، آزمايش‌هاي كبدي، كليوي، تيروئيد و آزمايش بررسي التهاب در بدن و شمارش سلول‌هاي خوني است كه مي‌توان بيماري‌هاي ديابت، بيماري‌هاي كليوي، كبدي، نقرس و بيماري‌هاي تيروئيدي و بيماري‌هاي التهابي از جمله آرتريت روماتوئيد را با اين آزمايش‌ها و البته در كنار معاينات باليني كه توسط پزشك انجام مي‌گيرد، تشخيص داد.

همراه داشتن آزمايش‌هاي قبلي براي مقايسه نتايج آزمايشگاهي با نتايج قبلي بيماران ضروري است. گرچه نتايج بسياري از آزمايش‌هاي يك فرد در طول زمان و به دلايل مختلف از جمله مصرف داروها، فعاليت فيزيكي، تغذيه و... دچار تغييرات زيادي مي‌شود، اما اگر روال زندگي فرد تغيير چنداني نكند يا درمان خاصي صورت نگيرد، نتايج بسياري از آزمايش‌هاي تغيير خاصي نيز نشان نخواهد داد.

يعني مسئولان آزمايشگاه با در نظر گرفتن تمام اين موارد مي‌توانند با مقايسه نتايج آزمايش‌ها با نتايج قبلي بيماران جواب آزمايش را با دقت و صحت بيشتري گزارش كنند.

بنابر تاكيد متخصصان، نگهداري آزمايش‌هاي قبلي تا سال‌ها بخصوص در مورد تشخيص بيماري‌هاي عفوني خاصي كه عفونت مادام العمر ايجاد مي‌كند، بيشتر كاربرد دارد.

به گفته دكتر صالحي‌ اگر فرد، بيماري خاصي نداشته نباشد يك چكاپ معمولي شامل بررسي قند، اوره، اسيد اوريك، چربي‌هاي خون، آزمايش‌هاي كبدي، كليوي، تيروئيد و آزمايش بررسي التهاب در بدن و شمارش سلول‌هاي خوني سالانه يا هر دو سال يك بار برايش كافي است.

وي تاكيد مي‌كند: البته در صورتي كه فرد سابقه ابتلا به بيماري‌هاي خاصي را داشته باشد يا سابقه خانوادگي مرتبط با بيماري خاصي را داشته باشد، آزمايش ويژه آن بيماري نيز به آزمايش ديگر اضافه خواهد شد. درآقايان در سنين سالمندي بررسي اختلالات پروستات را هم مي‌توان به اين آزمايش‌ها اضافه كرد.

بنابر تاكيد متخصصان علوم آزمايشگاهي تاثير داروها بر نتيجه آزمايش بسته به نوع داروي مورد استفاده و نوع آزمايش درخواستي متفاوت است. بعضي از داروها بر بعضي آزمايش‌ها اثر بسيار زيادي دارد مثلا مصرف وارفارين يا آسپرين يا تركيبات مشابه تاثير شديدي در نتايج آزمايش‌هاي انعقادي دارد، ولي بر ميزان قند و اوره خون تاثيري ندارد.

بنابر اين هنگام مراجعه به آزمايشگاه بهتر است نوع و مقدار داروي مصرفي را به آزمايشگاه اطلاع دهيم تا آزمايشگاه با اطمينان بيشتري بتواند نتايج صحيح را گزارش كند. همچنين پرسيدن سوابق يك بيماري در شخص مورد آزمايش به مسوولان آزمايشگاه كمك مي‌كند روش و استانداردهاي مناسب با شرايط بيمار را در انجام آزمايش‌ها اعمال كند.

بنابر تاكيد متخصصان، در خانم‌ها سرطان‌هاي پستان و دهانه رحم شايع‌تر است كه براي تشخيص زودهنگام آنها علاوه بر معاينه پزشك متخصص آزمايش‌هاي متعددي وجود دارد كه توسط پزشك معالج درخواست مي‌شود.

آزمايش تشخيص تومورهاي سرطان پستان، بررسي نمونه‌هاي پاپ اسمير (آزمايش تشخيص سرطان دهانه رحم) و انجام بررسي‌هاي حضور HPV (آزمايش تعيين نوع ويروس زگيل تناسلي از نظر ميزان خطرناك يا بي‌خطر بودن) در دستگاه ادراري تناسلي از اين دسته آزمايش‌ها در خانم‌هاست.

در مورد آقايان سرطان پروستات در سنين سالمندي شايع است و انجام آزمايش‌هاي تشخيص سرطان پروستات از قبيل PSA به طور سالانه توصيه مي‌شود.

آنزيم‌هاي كبدي پس از تخريب سلول‌هاي كبدي در خون آزاد مي‌شود و افزايش مقدار خوني اين آنزيم‌ها مي‌تواند بيانگر اختلالات كبدي باشد.

دكتر صالحي با اشاره به اين مطلب مي‌افزايد: اختلالات كبدي طيف وسيعي از بيماري‌ها از بيماري‌هاي عفوني گرفته تا بيماري‌هاي ناشي از مصرف الكل يا بيماري‌هاي خودايمن را شامل مي‌شود. از سوي ديگر بايد در نظر داشت آنزيم‌هايي كه به اصطلاح كبدي ناميده مي‌شود، اختصاصي كبد نبوده و در بيماري‌هاي ديگري نظير بيماري‌هاي پانكراس، دستگاه گوارش و حتي بيماري‌هاي استخواني مقادير آنها افزايش مي‌يابد. پس تفسير نتايج آزمايشگاهي مرتبط توسط پزشك متخصص و با در نظر گرفتن علائم و شرايط باليني صورت مي‌گيرد.

بنابر توصيه متخصصان، خون‌ريزي‌هاي مشاهده شده در ادرار و مدفوع را بخصوص در سنين سالمندي بايد جدي گرفت. چراكه اگر سرطان در دستگاه گوارش يا ادراري رخ دهد، مي‌تواند موجب بروز خون‌ريزي در اين دستگاه‌ها شود.

گرچه هر خون‌ريزي ناشي از سرطان نيست، اما از آنجا كه سرطان ممكن است هر بافت يا اندامي را درگير كند و عوارض و علائم مختلفي را موجب شود، پس توصيه مي‌شود هر گونه عملكرد غيرطبيعي قسمت‌هاي مختلف بدن خود را جدي بگيريم و قبل از اين‌كه بيماري‌ها از جمله سرطان به مرحله غيرقابل درمان يا مراحل مشكل‌تر برسد با مراجعه به پزشك متخصص و آزمايش‌هاي دوره‌اي از وضع سلامت خودآگاهي پيدا كنيم.