MOHSEN AZAD

اصول کلی پلاسما فرزیس

روش انجام:

وسایل جدید پلاسما فرزیس٬ترکیبات خون را جدا کرده٬سپس ترکیب مورد نظر را با استفاده از تکنولوژی اتوماتیک  on-line خارج ساخته و ترکیبات باقیمانده را به فرد اهداکننده یا بیمار باز می گرداند.استفاده از مواد ضد انعقاد موقتی(سیترات٬ هپارین و یا هردوی آنها)و ست های(set)لوله ای پلاستیکی یک بار مصرف در دستگاه هایی که جریانی به میزان 30تا 150 سی سی در دقیقه از طریق ورید مرکزی یا محیطی ایجاد می کنند.تنوع طراحی دستگاه های جداکننده٬بر میزان کارایی این دستگاه ها در جمع آوری ٬خارج سازی و میزان تاثیر آنها در اهداکنندگان خاص یا موارد درمانی افزوده است.انتخاب نوع دستگاه مورد استفاده٬بستگی به نیاز ها و اهداف خاص مورد انتظار از تعویض پلاسما دارد.

دستگاه های پلاسما فرزیس به چند روش کار می کنند:

1-سانتریفوژ     الف)دستی

                     ب)ماشینی که با دو مکانیسم کار می کند:

                                       *جریان متناوب

                                                 **جریان مداوم

2-فیلتراسیون

3-استفاده توام از سانتریفوژ و فیلتراسیون

4-آفرزیس با جذب انتخابی

1-سانتریفوژ:

اصول کلی سانتریفوژ:

خون تام آمیخته با ماده ضدانعقاد٬ وقتی در دستگاه سانتریفوژ تحت تاثیر نیروی گریز از مرکز قرار می گیرد٬ اجزای متفاوت آن بر حسب وزن مخصوص(دانسیته)خود جدا می شوند٬به این نحو که سنگین ترین و متراکم ترین جزء در دورترین لایه نسبت به محور چرخش٬و سبک ترین جزء در نزدیک ترین لایه  قرار می گیرد.اجزایی که دانسیته حد واسطی دارند٬ به ترتیب افزایش دانسیته٬بین این دو لایه واقع می شوند.ترتیب دانسیته اجزای خون از کمترین تا بیشترین به این صورت است:پلاسما٬ پلاکت٬ لنفوسیت ها ٬گرانولوسیت ها٬ رتیکولوسیت٬ نئوسیت و گلبول های قرمز.اما این نکته را باید به خاطر سپرد که در طی پروسه سانتریفوز٬کمی اختلاط در محل مجاورت لایه های مختلف روی می دهد و آ لوده شدن لایه های مجاور با هم(به نوان مثال ورود گلبول های قرمز در لایه گرانولوسیت ها)اجتناب ناپذیر است.

2-فیلتراسیون

در روش فیلتراسیون٬ اجزای خون به جای اختلاف دانسیته٬بر اساس اختلاف در اندازه از یکدیگر جدا می شوند.خون تام از میان غشایی عبور داده می شود که دارای سوراخ هایی به اندازه ای است که تنها جزء مورد نظر خون می تواند از ان عبور کند و اجزای باقیمانه به فرد برگردانده شوند.به ترتیب افزایش اندازه اجزای خون عبارتند از پلاکت ها(mµ3)٬RBC (7µm)٬لنفوسیت(mµ10) و گرانولوسیت(mµ13).جداسزی پلاسما از عناصر سلولی با این روش در مقایسه با سیستم های سانتریفوژی٬ به علت سایز کوچکتر وسایل٬حجم کمتر خون خارج از بدن و جداسازی تمام عناصر سلولی(به عت کوچک بودن سوراخ های غشایی فیلتراسیون که به پلاکت ها و در نتیجه اجزای بزرگتر٬اجازه عبور نمی دهد)٬ بسیار کاربردی است.

این جدا کننده ها ممکن است به دو صورت باشند:

نوع اول متشکل از دسته ای از لوله های باریک است که در دیواره خود دارای سوراخ هایی هستند.خون وارد لوله ها می شود٬ پلاسما از طریق سوراخ ها خارج شده و عناصر سلولی به شکل تغلیظ شده از سمت مخالف لوله ها جمع آوری می شوند.

نوع دوم جمع کننده ها به صورت صفحه تخت بوده و دارای دو غشای سوراخدار هستند خون کامل از بین این دو غشا عبور می کند٬ پلاسما از سوراخ این غشاها خارج شده و از سطح خارجی فحات جمع آوری می گردد و اجزای سلولی باقیمانده به شکل تغلیظ شده از سمت دیگر این صفحات جمع آوری می گردند.

3-استفاده توام از سانتریفوز و فیلتراسیون:

در این دستگاه ها٬خون وارد یک ظرف ثابت می شود که دارای یک فیلتر چرخنده مرکزی است.وقتی فیلتر می چرخد٬ خون به حرکت در آمده و به لایه هایی تقسیم می شود٬بطوری که پلاسما در مجاورت فیلتر قرار گرفته و اجزای سنگین تر از فیلتر دور می شوند٬در نتیجه پلاسما از سوراخ های فیلتر عبور کرده و از  مرکز ظرف خارج می شود.در حالیکه اجزای سلولی از محیط و حاشیه محفظه ثابت جمع آوری می شوند.از فواید ترکیب این دو روش این است که اجزای سلولی نمی توانند سوراخ های فیلتر را ببندند چون توسط نیروی گریز از مرکز از آن دور می شوند٬در نتیجه می توان از فیلتر هایی با سوراخ های کوچکتر٬در مقایسه با دستگاه های صرفا سانتریفوژ کننده و همچنین از نیروی کمتری در مقایسه با دستگاه های فوق استفاده کرد.

تکنیک های فیلتراسیون تا حد جداسازی انتخابی یکی از اجزای پلاسما پیشرفت کرده اند اگر جزء مورد نظر دارای سایز بزرگی باشد٬فیلتراسیون پاسمای جداشده با استفاده از یک ستون دوم اضافی با سایز سوراخ های کوچکتر ممکن است نتایج مطلوبی داشته باشد.

سازماندهی دو یا تعداد بیشتری ستون به صورت سری٬به عنوان "فیلتراسیون آبشاری" نامیده می شود.در این روش ابتدا پلاسما از سلول های خونی جدا شده و سپس اجزای موجود در پلاسما از یک یا چند فیلتر عبور داده می شوند تا جزء مورد نظر بیماریزا خارج شود٬ سپس پلاسمای باقیمانده با سلول های خونی مخلوط شده و به بیمار بازگردانده می شود.در این روش از انواع مختلف سانتریفوژ و فیلتر ها با اندازه سوراخ های متنوع و صافی های مولکولی استفاده می شود اگرچه این روش آسان به نظر می رسد ولی در عمل پیچیده است.از جمله محدودیت های این روش قابلیت انتخابی کم٬پر شدن منافذ صافی و حجم زیاد خون خارج از بدن در بعضی از انواع این دستگاه ها است.برای استفاده وسیعتر از این روش ٬نیاز به اصلاحات بیشتری می باشد.یکی از موارد استفاده این روش ٬تهیه پلاکت است٬به این صورت که ابتدا پلاسمای غنی از پلاکت جمع آوری شده و سپس با استفاده از غشای ثانویه که می چرخد٬پلاکت در حجم کمی از پلاسما متراکم می شود.

یکی دیگر از روش های انتخابی فیلتراسیون ٬(( فیلتراسیون کرایو)) است در این روش ابتدا پلاسما از سلول ها جدا شده و سپس سرد می شود ولی به نقطه انجماد نمی رسد.اجزایی که در سرما رسوب می کنند از پلاسما جدا می شوند.این پروتئین های رسوب کننده در سرما در انواع مختلفی از بیماری ها از جمله بضی از سرطان ها٬بیماری های اتوایمیون و بیماری های بافت همبند مثل آرتریت روماتوئید وجود دارند.

4-حذف انتخابی(آفرزیس با اتصال دلخواه):

حذف انتخابی اجزای پلاسما به علت امکان بازگرداندن پلاسمای پاکسازی شده بیمار به وی و جلوگیری از تجویز مایعات جایگزین که خطرات و هزینه های خود را دارد٬بسیار مورد توجه است.از دیگر فواید این روش ها این است که از کمبود اجزای طبیعی تشکیل دهنده پلاسما(از جمله فاکتور های انعقادی)تا حدود زیادی جلوگیری می کنند٬ولی در مقایسه با روش های قبلی٬ پر هزینه تر است.این روش ها برای درمان بیماری هایی که عامل بیماریزای آن در پلاسما است٬ کاربرد دارند.

روش های حذف انتخابی اغلب شامل مرحله ابتدایی تفکیک است که در آن عناصر سلولی خون کامل از پلاسما تفکیک می شوند.سپس پلاسما از خلال دستگاه حذف انتخابی عبور داده می شود و ماده مورد نظر از طریق شیمیایی٬فیزیکی یا ایمونولوژیک حذف می گردد.بعد پلاسما جمع آوری گشته و مجددا به بیمار تزریق می گردد.سپس دستگاه بازسازی (رژنره)می شود٬یعنی ماده اتصال یافته برداشته شده ٬نواحی اتصال آزاد شده وو بقیه پلاسما تحت مراحل مذکور قرار می گیرد.این عمل ممکن است به صورتon-line باشد (یعنی پلاسما مستمرا از دستگاه حذف انتخابی عبور داده شده و مجددا با عناصر سلولی مخلوط گردد)یا به شکلof-line باشد(ینی واحد پلاسما جمع آوری گردد کل این واحد تحت عمل جداسازی قرار می گیرد و سپس به بیمار تزریق گردد پس از بازسازی دستگاه واحد بعدی جمع آوری شده و فرآیند ادامه می یابد.