اهمیت انتقال خون
بررسیهای انجام شده نشان میدهد سالم‌ترین اهداکنندگان، اهداکنندگان داوطلبی هستند که بدون دریافت هیچ وجهی خون خود را برای کمک به همنوع خود اهدا میکنند. در این میان نباید فراموش کنیم که بیش از 500 هزار زن در سال در حین بارداری و زایمان جان خود را از دست میدهند، در حالی که براحتی میتوان از مرگ و میر آنها جلوگیری کرد.
خون و اجزای تشکیل‌دهنده آن‌
خون مایع حیاتبخشی است که در رگ‌های بدن جریان داشته و قلب نقش مهمی در به جریان انداختن آن دارد.
خون مواد غذایی و اکسیژن را به تمام سلول‌های بدن میرساند و مواد زائد را برای دفع به کلیه‌ها، کبد و شش‌ها انتقال میدهد. در بدن یک فرد بالغ با وزن 70 کیلوگرم به طور متوسط 5 لیتر خون وجود دارد و معمولا میزان خون موجود در بدن هر فرد با وزن بدن تناسب دارد. قسمت سلولی خون شامل گلبول‌های سفید، گلبول‌های قرمز و پلاکت‌هاست که در مجموع حدود 45 درصد حجم خون را تشکیل‌ میدهند. قسمت مایع خون که پلاسما نام دارد از آب، املاح، مواد آلی، هورمون‌ها، عوامل انعقادی و ... تشکیل شده است که 55 درصد حجم خون را تشکیل میدهد. جالب است بدانید در هر میلیمتر مکعب از خون که معادل یک قطره خون است، حدود 5 میلیون گلبول قرمز، 7500 گلبول سفید و 300 هزار پلاکت وجود دارد. وظیفه اصلی گلبول‌های قرمز، انتقال اکسیژن از شش‌ها به سلول‌های بدن و انتقال دیاکسید کربن از شش‌ها برای دفع به محیط خارج از بدن است. هموگلوبین رنگدانه قرمزرنگی است که نه تنها سبب قرمزی خون میشود بلکه نقش مهمی در انجام وظایف این سلول خونی به عهده دارد. ساختار ویژه گلبول‌های قرمز و همچنین فراوانی تعداد آنها سبب افزایش سطح نقل و انتقال اکسیژن و دیاکسید کربن میشود.
گلبول‌های سفید خون انواع گوناگونی دارند. این سلول‌ها به شیوه‌های مختلف از بدن در برابر حمله موجودات ذره‌بینی به بافت‌ها و یا جریان خود دفاع میکنند. نوتروفیل‌ها و منوسیت‌ها گلبول‌های سفیدی هستند که میکروب‌ها را بلعیده و سپس آنها را هضم میکنند. لنفوسیت‌های نوع B به محض ورود میکروب‌ها به بدن، آنتیبادی اختصاصی ضد آن میکروب‌ها را تولید میکنند تا بدن را نسبت به بیماریهای عفونی خاص ایمن سازند.
پلاکت‌ها سومین گروه اصلی سلول‌های خونی هستند که در انعقاد خون نقش مهمی را ایفا میکنند.
گروه‌های خونی
گروه‌های خونی براساس وجود آنتیژن‌ها یا پارگن‌های ویژه روی گلبول‌های قرمز تقسیم‌بندی میشوند. آنتیژن ماده‌ای است که میتواند بدن را بر ای ساخت پادتن تحریک کند. موادی که به شکل آنتیژن عمل میکنند، معمولا پروتئین‌های خارجی هستند که در نتیجه ابتلا به عفونت ، تزریق یا روش‌های دیگر وارد بدن میشوند. پادن یا آنتیبادی ماده‌ای است که در پاسخ به تحریک آنتیژنی در بدن ساخته شده و با آن واکنش نشان میدهد. این واکنش در بسیاری از موارد به گونه‌ای است که سبب به هم چسبیدن آنتیژن‌ها در دسته‌های کوچک میشود. در سیستم ABO ، گلبول‌های قرمز افراد براساس بود یا نبود آنتی ژن‌های ویژه در سطح  ، در 4 گروه  A، B،  AB و O قرار میگیرند. در گروه خونی A ، گلبول‌ حاوی قرمز حاوی آنتی ژن A و پلاسماها و آنتیبادی ضد B  است.
در گروه خونی B گلبول‌های قرمزهای آنتیژن B و پلاسما حاوی آنتی بادی ضد A  است. این در حالی است که در گروه‌ خونی AB ، گلبول‌های قرمز دارای آنتی ژن‌های A و B بوده و پلاسما فاقد آنتیبادی است.
همچنین گروه خونی، گلبول‌های قرمز فاقد آنتیژن‌های A و B هستند و پلاسما حاوی آنتی بادی ضد هر دوی آنهاست. جالب است بدانید علاوه بر آنتی ژن‌های A و B، همزمان آنتیژن دیگری نیز روی سطح غشای گلبول های قرمز وجود دارد که Rh خون مثبت است، در صورتی که گلبول‌های قرمز فاقد این آنتی ژن باشند،Rh خون فرد منفی است. واژه Rh از دو حرف ابتدایی نام میمون Rhesus که این آنتی ژن نخستین بار در خون او شناسایی شده، گرفته شده است.
آنتی بادیهای کمیاب و نا آشنا
ممکن است علاوه بر آنتی بادیهای ضدگروه‌های خونی و Rh آنتیبادیهای غیرمنتظره دیگری نیز در سرم خونی افراد مختلف وجود داشته باشد. این آنتی بادیها بر ضد آنتی ژن‌های نایاب مانند گروه‌های Kell ودلفی و.... که میتوانند در سطح گلبول‌های قرمز خون مستقر شوند، ساخته می‌شوند.
به همین علت در صورت نیاز به تزریق خون به بیمار گروه خونی او تعیین شده و سرم خون او از نظر وجود آنتی بادیهای غیرمنتظره با گروه خونی فرد اهدا کننده مورد مقایسه قرار میگیرد. در این آزمایش که کراس‌مچ نام دارد، گلبول‌های قرمز فرددهنده خون به سرم بیمار نزدیک میشوند و در صورت ایجاد هرگونه واکنشی مانند به‌هم‌چسبیدگی یا انهدام سلول‌ها از تزریق آن خودداری میشود.
اهمیت گروه‌های خونی
اهمیت گروه‌های خونی زمانی مشخص میشود که فرد نیاز به تزریق خون دارد. اگر گلبول‌های قرمز حاوی آنتیژنی باشند که در پلاسمای فرد گیرنده،‌آنتیبادی ضد آن وجود داشته باشد، گلبول‌های قرمز خون پس از تزریق بسرعت به هم چسبیده و از بین میروند. گلبول‌های قرمز گروه خونی O هیچ نوع آنتیژنی ندارند و به همین علت خون گروه O را میتوان به هر گروه خونی دیگری تزریق کرد.
این در حالی است که فردی با گروه خونی AB میتواند در مواقع ضروری و در صورت نیاز از همه گروه‌های خونی، خون دریافت کند، زیرا پلاسمای گروه خونی AB بر ضد هیچ‌یک از گروه‌های خونی دیگر آنتیبادی ندارند.
بیماریهای قابل انتقال از طریق خون‌
گرچه سازمان‌های انتقال خون وظیفه دارند سلامت خون اهدا شده را مورد بررسی قرار دهند، اما برای اطمینان از سلامت خون‌های اهدا شده، برای هر واحد خون اهدا شده علاوه بر تعیین گروه خونی و وجود آنتیبادی، از نظر عفونت‌های مهم قابل انتقال از طریق خون مانند هپاتیت B، هپاتیت C، ویروس ایدز و سیفلیس، آزمایش‌های غربالگری انجام میشود. در صورت مثبت بودن آزمایش‌ها، خون اهدایی مصرف نخواهد شد و آزمایش‌های تاییدی انجام میگیرد. در تشخیص اغلب بیماریهای عفونی مبنای آزمایش‌های در نظر گرفته شده، جستجوی آنتیبادی ضد عوامل بیماریزا در خون آزمایش شده است.
از آنجا که از زمان ورود عامل بیماریزا به بدن فرد آلوده تا ساخته‌شدن آنتیبادی ضد آن ممکن است هفته‌ها و حتی ماه‌ها طول بکشد، بنابراین در این فاصله زمانی آزمایش‌های انجام شده آلودگی را نشان نخواهد داد. همواره در روند تشخیص آزمایشگاهی فاصله یا روزنه‌ای ایجاد میشود که این فاصله را دوره پنجره مینامند.
دستاوردهای نوین در انتقال خون‌
در دنیا در هر ثانیه یک نفر به دریافت خون و فرآورده‌های خونی نیاز دارد و با توجه به افزایش بیماریها و حوادث و سوانحی که سبب به خطر انداختن سلامت زندگی انسان‌ها میشود، نیاز به دریافت خون و فرآورده‌های آن همچنان در حال افزایش است. ایران یکی از کشورهای پیشرو در زمینه غربالگری خون و مراقبت‌های خونی است که از سال 1353 انجام آزمایش‌های غربالگری ویروس‌ هپاتیت را مورد توجه قرار داده است. همچنین خون‌های اهدایی از سال 1367 از نظر ویروس ایدز و همچنین از سال 1375 از نظر ویروس ایدز مورد بررسی قرار گرفته‌اند که یکی از مهم‌ترین نتایج آن کاهش هپاتیت C در بیماران دیالیزی کشور از 5/14 درصد از سال 1378 به 5/4 درصد در سال‌های اخیر است. تقویت بدنه کارشناسی سازمان انتقال خون از طریق مهندسی نیروی انسانی و توسعه بخش پیوند مغز استخوان در سراسر کشور از سیاست‌های جدید سازمان انتقال خون در کشور است که میتواند نقش مهمی در بهبود وضعیت انتقال خون در کشور داشته باشد. تولید چسب فیبر بینی اتولوگ در سازمان انتقال خون برای درمان‌های تخصصی و پیچیده نیز از دیگر دستاوردهای نوین در انتقال خون است. با توجه به تلاش‌های محققان کشور میتوان با اطمینان اعلام کرد که خون و فرآورده‌های خونی تهیه شده، در ایران، بالاترین استانداردهای بین‌المللی را دارد و به همین علت کشور ما در مقایسه با کشورهای مدیترانه‌شرقی و دیگر کشورهای آسیایی بالاترین رتبه را در این زمینه به خود اختصاص داده است. انتخاب اهدا‌کننده سالم و انجام‌ آزمایش‌های پزشکی لازم برای حفظ و تامین سلامت خون از جمله مهمترین عواملی است که میتواند در شناسایی و کاهش انتقال آلودگیهای خونی موثر باشد. پیش از تاسیس سازمان انتقال خون، بخش‌های خصوصی یا مراکز دولتی مانند؛ ارتش، تهیه خون مورد نیاز بیماران را به عهده داشتندو در آن زمان خون‌گیری تابع هیچ نوع قوانین و استاندارد علمی نبود. پس از تاسیس این سازمان، اهداکنندگان داوطلب و جایگزین، جانشین اهداکنندگان پولی شدند. اما با توجه به این‌که گروه وسیعی از اهداکنندگان جایگزین یا فامیلی به ویروس هپاتیتB یا ‌ایدز مبتلا بودند، در سال 1376 برنامه حذف خون جایگزین یا فامیلی در دستور کار قرار گرفت و به این ترتیب، امروزه شاخص اهدای خون داوطلبانه به 95 درصد رسیده است.
اهداکنندگان‌
گروهی از اهداکنندگان خون در ازای دریافت پول یا کالای قابل تبدیل به پول، خون را اهدا میکنند که به آنها اهداکنندگان پولی گفته میشود؛ اما با توجه به این که ممکن است این افراد به خاطر انگیزه‌های مادی به سوالات مربوط به رفتارها و وضعیت سلامت خود صادقانه پاسخ نگویند، سلامت خود و بیماران گیرنده خود را به خطر میاندازند و به همین علت امروزه این شیوه اهدای خون در دنیا منسوخ شده است.
اهداکنندگان جایگزین یا فامیلی گروه دیگری هستند که فقط در زمانی که یکی از اعضای خانواده یا آشنایان آنها نیاز به خون داشته باشد، خون اهدا میکنند؛ اما ممکن است این گروه از افراد نیز سبب انتقال آلودگی به فرد گیرنده خون شوند و به همین دلیل امروزه در کشور ما از این گروه از اهداکنندگان برای تامین خون سالم برای نیازمندان استفاده نمیشود. در مقابل گروهی از افراد به صورت داوطلبانه و بدون انگیزه مادی مبادرت به اهدای خون میکنند که انگیزه اصلی آنها کمک به نیازمندان است.
بررسیهای انجام شده نشان میدهد این روش مناسب‌ترین روش برای تامین خون سالم است. برخی از افراد این گروه برای نخستین بار و بدون داشتن سابقه قبلی اقدام به اهدای خون میکنند. گروهی دیگر نیز سابقه اهدای خون دارند؛ اما آخرین بار که اقدام به اهدای خون کرده‌اند، بیش از یک سال است؛ اما اهداکنندگان مستمر گروهی هستند که در یک دوره یکساله حداقل 2 بار خون اهدا میکنند. مطالعات انجام شده حاکی از آن است که این گروه سالم‌ترین و قابل‌اعتمادترین گروه داوطلبان هستند.
انواع فرآورده‌های خونی
خون کامل خونی است که حاوی کلیه فرآورده‌های پایدار خون بوده و بدون هیچ تغییری و به همان شکل اولیه در شرایط استاندارد و درجه حرارت یک تا 6 درجه سانتیگراد تا 35 روز برای بیمارانی که خونریزی شدید داشته‌اند، قابل استفاده است. برای تعویض خون نوزادان، خون کاملی که کمتر از 7 روز از تاریخ اهدای آن گذشته باشد، استفاده میشود.
گلبول‌های قرمز متراکم نوعی فرآورده خونی هستند که در اثر سانتریفیوژ و خارج کردن 65 تا 80 درصد پلاسما تهیه میشوند. بیماران مبتلا به تالاسمی یا کم‌خونیهای مزمن ناشی از نارسایی کلیوی  از این فرآورده‌های خونی استفاده میکنند. پلاسمای تازه منجمد شده پلاسمایی است که از خون کامل تازه که کمتر از 6 تا 8 ساعت از جمع‌آوری آن گذشته جدا شده و بلافاصله سریعا منجمد میشود. برای درمان بیمارانی که همزمان چندین فاکتور انعقادی در خون آنها کاهش یافته و همچنین افرادی که مقدار زیادی وازفارین مصرف کرده‌اند، از این فرآورده خونی استفاده میشود. کرایوپرس پیتیت فرآورده خونی دیگری است که از ذوب پلاسمای تازه منجمد تهیه میشود و حاوی فاکتورهای هشت، فیبرنیوژن، فاکتور سیزده انعقادی و فیبرونکتین است که در صورت کاهش این فاکتورهای خونی مصرف میشود.
پلاکت کنسانتره فرآورده‌ای خونی است که از خون کامل تهیه شده و مدت نگهداری آن معمولا 3 روز است که برای بیمارانی که به علت اختلال کمی یا کیفی در پلاکت دچار خونریزی شده‌اند، تجویز میشود. بیمارانی که به دلیل تزریق خون دچار آلرژی یا واکنش‌های تب‌زای غیرخونریزیدهنده میشوند و همچنین بیمارانی که کاندیدای پیوند مغز استخوان هستند، از گلبول قرمز شسته شده استفاده میکنند.
این فرآورده گلبول قرمز متراکمی است که با سرم فیزیولوژی حداقل 3 بار شسته میشود تا بدین ترتیب بخش وسیعی از پلاسما و گلبول‌های سفید موجود در آن خارج شود. با توجه به تعداد زیاد افراد مبتلا به تالاسمی در کشور قسمت عمده گلبول قرمز شسته شده برای این بیماران مصرف میشود.
عمر سلول‌های خونی
گلبول‌های قرمز فقط 4 ماه عمر میکنند و این در حالی است که عمر گلبول‌های سفید از این هم کوتاه‌تر است.
گلبول‌های سفید میتوانند از چند روز در انواع دانه‌دار و بیش از 6 ماه در انواع غیردانه‌دار زنده بمانند. در حقیقت گلبول‌های سفید، گلبول‌های قرمز و پلاکت‌ها به طور دائم و پیوسته در حال از بین رفتن هستند و به همین علت بدن ناچار است با سرعتی شگفت‌انگیز سلول‌های جدیدی را برای جایگزینی آنها بسازد. بنابراین در بدن انسان در هر ثانیه میلیون‌ها گلبول قرمز ساخته میشود. اغلب سلول‌های خونی در مغز استخوان ساخته میشوند، اما برخی از آنها مانند لنفوسیت‌ها و منوسیت‌ها بیشتر در بافت‌های لنفاتیک بدن ساخته میشوند.
چه کسانی میتوانند خون اهدا کنند؟
هر فرد سالم در گروه سنی 17 تا 65 سال با حداقل وزن 50 کیلوگرم میتواند خون اهدا کند. فشارخون نیز باید متعادل باشد یعنی کمتر از 90 و بیشتر از 180 میلی‌متر جیوه نباشد. از آخرین زمان اهدای خون قبلی نیز باید حداقل 8 هفته گذشته باشد. به طور کلی افرادی که به بیماری عفونی مانند ایدز و هپاتیت مبتلا نباشند، میتوانند اهدا کننده خون باشند و حتی 4 بار اهدای خون در سال نیز هیچ ضرری برای فرد نخواهد داشت. بیماران مبتلا به دیابت که برای تنظیم سطح قند خونشان قرص‌های خوراکی مصرف میکنند، نیز میتوانند اهداکننده خون باشند.
افراد معتاد به مواد مخدر تزریقی و مبتلایان به این دو هپاتیت هیچگاه نمیتوانند خون اهدا کنند. کسانی که مبتلا به صرع، بیماریهای دریچه‌ای قلب، گرفتگی عروق قلبی یا دیابت نوع انسولینی هستند برای همیشه از اهدای خون معاف هستند. بیماران مبتلا به آسم، عقب‌ماندگی ذهنی، سرطان یا بیماریهای خودایمنی نیز نباید خون اهدا کنند.
با توجه به همه آنچه درباره ضرورت اهدای خون ذکر شد بهتر است در صورتی که شرایط اهدا را دارید از این مهم غافل نشوید .
سازمان انتقال خون،‌ از گذشته تا امروز
از سال 1324، انتقال خون به طور پراکنده در بیمارستان‌های مختلف انجام میشود. خانم و‌آقای دکتر بوئر که در سال 1327 به عنوان متخصص بیهوشی از فرانسه به ایران آمدند برای نخستین‌بار در بیمارستان سینا در تهران انتقال خون را انجام دادند. در سال 1331 به طور همزمان مرکز انتقال خون شیروخورشید سرخ توسط مرحوم دکتر محمد آژیر و بانک خون ارتش توسط مرحوم دکتر محمدعلی شمس فعالیت خود را آغاز کردند.
مرکز خون ارتش از سال 1340 با هدف تهیه فرآورده‌های خونی سلولی و پلاسمایی فعالیت‌های محدودی را مورد توجه قرار داد و در همین سال‌ها با همکاری انستیتو پاستور ایران، طرح پالایش پلاسما و تهیه فرآورده‌های آن به مرحله اجرا در آمد. سرانجام در نهم مرداد سال53  سازمان انتقال خون ایران تاسیس و شروع به فعالیت کرد. به همین دلیل در ایران روز نهم مرداد،‌ روز انتقال خون و از هفتم تا سیزدهم مرداد به نام هفته انتقال خون نامگذاری شده است. در حال حاضر سازمان انتقال خون در ایران بالاترین و تنها مرجع تصمیم‌گیری در زمینه توزیع خون و فرآورده‌های خونی در سطح کشور است. پس از پیروزی انقلاب، اساسنامه سازمان انتقال خون ایران در سال 1363 تصویب شد و برای شکل‌دهی به ساختار اجرایی و تشکیلات سازمان، سه معاونت؛ تولید و فنی، پژوهشی و آموزشی و همچنین اداری و مالی، طراحی و به اجرا درآمد. از ابتدای تاسیس سازمان تا سال 1357 بجز سازمان مرکزی تنها 3 پایگاه شیراز، اهواز و مشهد فعال بود، اما در حال حاضر 113 مرکز انتقال خون، خدمات خون‌رسانی را در سراسر کشور به عهده دارند. امروزه همه استان‌های کشور دارای پایگاه‌های انتقال خود هستند که میتوانند آزمایش‌های غربالگری و کلیه مراحل تهیه فرآورده‌های خونی و کنترل کیفی را به صورت مستقل انجام دهند.
اهمیت‌اهدایخون‌
خون سالم میتواند هزاران نفر را از خطر مرگ نجات دهد. این درحالی است که هر روز عده‌ای از افراد در سراسر دنیا به خون و فرآورده‌های خونی نیاز پیدا میکنند. بررسیهای آماری حاکی از آن است که از هر 3 نفر، یک نفر در طول زندگی به تزریق خون احتیاج پیدا خواهد کرد. معمولا افراد در زمان بروز سوانح و حوادث گوناگون مانند تصادفات رانندگی، سوختگیها و اعمال جراحی، نیاز به خون پیدا میکنند. بیماران سرطانی تحت شیمیدرمانی یا اشعه درمانی نیز از دیگر نیازمندان تزریق خون و فرآورده‌های خونی هستند. علاوه بر این خانم‌های باردار نیز در حین زایمان نیاز به تزریق خون دارند. نوزادان مبتلا به زردی نیز گاهی ملزم به تعویض خون هستند و به خون نیاز خواهند داشت. بسیاری از بیماران مبتلا به تالاسمی و هموفیلی نیز برای داشتن زندگی عادی باید در طول زندگی به طور منظم از خون یا فرآورده‌های خونی برای درمان عوارض ناشی از بیماری استفاده کنند. نبود جایگزین مناسب برای خون، محدود بودن مدت زمان نگهداری خون و فرآورده‌های خونی و همچنین همیشگی بودن نیاز به خون و فرآورده‌‌های خونی سبب شده است اهدای خون اهمیت و جایگاه ویژه‌ای داشته باشد.


موضوعات مرتبط: ايمونوهماتولوژي(بانك خون)

تاريخ : دوشنبه ۱۳۹۱/۰۲/۰۴ | 1:6 AM | نویسنده : محسن آزاد |
طراح قالب : پیچک | Weblog Themes By : Pichak.net